Eikenprocessierupsen zijn vroeg uit

Kansen voor natuurlijk beheer gezien.

Opgesteld door Henry Kuppen / Wendy Batenburg
Contact: info@terranostra.nu
Datum: 8 april 2024
Nummer 1-2024

Ei-uitkomst en brandharen

Op 31 maart was het zover: de eerste rupsen kropen uit de eipakketten in het insectenstation in Mill. Op 1 april volgde de uitkomst van nog meer eipakketten in Mill en die dag werden ook de eerste rupsen in Eijsden en Hengelo gemeld. Bijzonder is dat al jaren de eipakketten het eerst uitkomen op een Hongaarse eik, Quercus
frainetto. Blijkbaar vind er een synchronisatie plaats tussen de ontwikkeling van de voedselbron en eikenprocessierups. Vooral omdat, in het insectenstation in Mill, de Hongaarse eiken al jaren als eerste van de 5 andere eikensoorten in blad staan. Hiermee is het eikenprocessierupsen seizoen weer van start gegaan, maar ook dit jaar zullen we het niet gelijk stellen dat het seizoen is losgebarsten. Op basis van nestgegevens en feromoonvalvangsten verwachten we ook in 2024 een rustig jaar. We maken echter wel een voorbehoud voor de regio boven Apeldoorn, Zwolle met een boog naar Emmen. Binnen dit gebied hebben we ook in 2023 zware aantastingen gezien wat de voorspelling op een rustig eikenprocessierupsen jaar binnen dit gebied nuanceert.

L1 uitgekomen op 31 maart op Hongaarse eik, Quercus frainetto

Ook de eiken komen dit jaar vanwege een zacht februari en maart vroeg in het blad. Op basis van de fenologische modellen wordt het L4 stadium al vanaf 12 mei verwacht. Dit is echter zeer sterk afhankelijk van de tussenliggende periode waarbij het model de te verwachten temperaturen gebruikt. Naarmate de werkelijke temperaturen afwijken van de verwachting zal L4 eerder of later ontwikkelen.

Inzet preventieve bestrijding middels nematoden

De eerste inzet van preventieve bestrijding is mogelijk door middel van nematoden. Hiervoor dienen alle eipakketten uitgekomen te zijn. In het insectenstation in Mill zijn op 6 april alle 22 eipakketten uitgekomen op diverse soorten eiken waaronder ook steeneik, Quercus ilex, Vanwege het zachte afgelopen weekend, 6 en 7 april, wordt verwacht dat de rest van Nederland snel zal volgen. We verwachten dat vanaf 15 april de rupsen zover ontwikkeld zijn dat gestart kan worden met het toepassen van nematoden. Tijdens de toepassing, gedurende de nacht, dient het minimaal 4˚C te zijn.. Let wel op de minimale temperatuur op 16 tot en met 18 april, op deze dagen wordt ’s nachts 5 tot 6˚C voorspeld. Voorwaarde voor het toepassen van een preventieve bestrijding is een onderbouwde gemotiveerde noodzaak die blijkt uit het beheeradvies. Hierbij zijn het risico op overlast voor de omgeving in combinatie met de te verwachten plaagdruk bepalend. Een risicozoneringskaart die is opgesteld, naar de meest recente editie Leidraad Beheersing Eikenprocessierups uit 2022, is een goed middel om de omgevingsrisico’s inzichtelijk te maken. De inzet van preventieve bestrijding is alleen toegestaan onder geldende restricties vanuit de Wet Natuurbescherming en onderstaande voorwaarden.

Nematoden zijn gevoelig voor uv-licht en worden daarom in de avond en nacht toegepast. Nematoden kennen een contactwerking, wat betekent dat ze in de rupsen kruipen om ze te parasiteren. Tussen 16-18 april geven de voorspellingen in de nacht de minimumtemperatuur van 5˚C aan. Begin niet te vroeg en zorg dat tijdens de toepassing niet gespoten wordt bij te lage temperaturen. Naarmate de temperaturen in de nacht hoger zijn zullen de nematoden ook beweeglijker zijn en beter prederen. De eiken worden doorgaans tweemaal behandeld met nematoden.

Om te borgen dat alle omstandigheden goed zijn en de uitvoering zorgvuldig gebeurt, is het van belang dat de spuiters op onderstaande voorwaarden worden gewezen en hier toezicht op is:

• Toepassing nematoden tussen 20.00 en 6.00 uur.
• Stoppen als nachttemperatuur beneden 4˚C komt.
• Stoppen als windkracht boven 3 BFR komt, takken bewegen dan ruim.
• Stoppen als het zoveel regent dat bladeren/takken gaan druipen.
• Gehele kroon tot druipen toe bespuiten.
• Hanteer lage rijsnelheid, maximaal 1,5 km/uur bij jonge bomen tot nagenoeg stilstand bij
  volwassen bomen.
• Benadruk de noodzaak, beter nog verplicht het, om per spuitlocatie en minimaal elk uur, een spuitrapport in te vullen en laat zo mogelijk met een Track & Trace-systeem werken, dit om bij tegenvallende resultaten spuitomstandigheden te kunnen beoordelen.
• Houd rekening met bewoners, communiceer de werkzaamheden vooraf en instrueer spuiters begrip voor klachten te hebben en vriendelijk te blijven. Het publiceren van een realtime spuitkaart kan als communicatiemiddel ingezet worden, informeer bij onze GISspecialisten naar de mogelijkheden.
• Eén herhalingsbehandeling binnen 7 tot 10 dagen na eerste toepassing.

Inzet preventieve bestrijding middels bacteriepreparaat

Preventieve bestrijding met het bacteriepreparaat Bacillus thuringiensis (BT) kan worden ingezet vanaf het moment dat er meer dan 40% bladontplooiing is. Volgens de voorspellingsmodule van Kenniscentrum Eikenprocessierups zullen de eerste eiken rond 7 april hun bladeren ontplooien. We volgen al jaren een boom die we kennen als de vroegst uitlopende eik. Hieronder is rechts een foto opgenomen van 31 maart 2024 en links van 4 april 2023. Het is hierop al duidelijk te zien dat de boom nu al verder ontwikkeld is als in 2023 wat toen ook al vroeg was.

Links foto van vroegst uitlopende eik A59 genomen op 4 april 2023 en rechts 31 maart 2024

De verwachting is dat de inzet van BT vroeger dan in 2023 kan plaatsvinden, mogelijk al vanaf 22 april, ook dit is zeer afhankelijk van het weer in de tussenliggende periode. Zodra we een beter beeld hebben van de bladontplooiing, zullen we u op de hoogte brengen middels de volgende nieuwsbrief.

Verwachting eikenprocessierupsen 2024

Afgelopen jaar is het landelijke percentage aangetaste eiken gedaald van 9,4% in 2022 naar 7,2% in 2023. De feromoonval-vangsten zijn in 2023 licht gestegen met 16% van 8,5 naar 9,7 vlinders per val. Dit is vooral te wijten aan de vangsten in de noordelijke provincies. Minder aangetaste bomen en minder vlinders betekenen doorgaans minder eiafzet. De disclaimer hierbij is wel dat grondnesten het beeld sterk kunnen beïnvloeden. We willen hierbij aandacht vragen voor de noodzaak om plaagdruk gegevens te registreren. Dit kan middels het vaststellen van nesten en het tellen van vlinders middels feromoonvallen. Helaas zien we soms nog dat boombeheerders preventieve bestrijding inzetten zonder geregistreerde plaagdrukgegevens. Vanuit de landelijke Leidraad beheer eikenprocessierups maar ook vanuit milieubelastende effecten bezien is dit een niet gemotiveerde beslissing en een vorm van onzorgvuldig handelen.

Pilot stimuleren natuurlijk beheer eikenprocessierupsen

Een lage plaagdruk is juist het meest geschikte moment om de ontwikkeling van natuurlijke vijanden te stimuleren. Hiervoor is tijd nodig en juist met een lage plaagdruk kunnen predatoren en eikenprocessierupsen zich synchroon ontwikkelen. Terra Nostra heeft samen met Nationale Bomenbank een pilot format ontwikkeld om juist nu actief met natuurlijk beheer aan de slag te gaan. Binnen afgekaderde projectdoelen en kansen ontwikkelen wij voor diverse gemeentes een format om werkelijk actief over te gaan tot meer natuurlijk beheer van eikenprocessierupsen populaties. Deze pilot is ontwikkeld door ons team van eikenprocessierups onderzoekers, ecologen en beheerspecialisten. Vraag vrijblijvend naar de laagdrempelige mogelijkheden die ook voor uw gebied ontwikkeld kunnen worden.

Heeft u naar aanleiding van deze nieuwsbrief nog vragen of opmerkingen?

U bent vrij om deze nieuwsbrief binnen uw organisatie te verspreiden. Collega’s kunnen zich ook bij onderstaand mailadres aanmelden om op de EPR-maillijst gezet te worden. Indien er behoefte is om foto’s of tekst over te nemen willen wij u verzoeken schriftelijk toestemming te vragen bij het secretariaat van Terra Nostra via onderstaande gegevens. Heeft u nog vragen of opmerkingen neem dan contact op met Wendy Batenburg of Henry Kuppen op telefoonnummer 0184 – 69 89 93 of per e-mail info@terranostra.nu.